Cuộc tấn công bất ngờ của Hamas vào ngày 7-10-2023 đã mở ra một trong những chương bi thảm và kéo dài nhất trong lịch sử xung đột Israel - Palestine. Quân đội Israel đã phát động chiến dịch tập kích đáp trả dữ dội. Trong suốt hai năm qua, chiến sự không chỉ cướp đi sinh mạng của hàng chục nghìn người mà còn làm thay đổi sâu sắc cục diện chính trị, an ninh và ngoại giao của toàn Trung Đông.

Hậu quả nhân đạo thảm khốc, bất ổn lan rộng

Theo báo cáo mới nhất của cơ quan Y tế Gaza và được nhiều nguồn tin khu vực xác nhận, cuộc chiến do quân đội Israel tiến hành vào dải Gaza trong 2 năm qua đã khiến tổng cộng hơn 67.000 người chết, hơn 167.000 người bị thương, cùng hàng nghìn người thuộc diện mất tích và nhiều khả năng cũng đã tử vong dưới các đống đổ nát do các cuộc không kích của Israel gây ra.

Sau 2 năm, Israel đã kiểm soát khoảng 70% lãnh thổ Gaza và siết chặt phong tỏa, khiến nỗ lực cứu trợ nhân đạo của Liên hợp quốc và các tổ chức quốc tế bị cản trở nghiêm trọng. Gần 2 triệu người phải sơ tán, trong khi 80% cơ sở hạ tầng dân sự bị phá hủy hoặc ngưng hoạt động. Hệ thống y tế, giáo dục và điện nước gần như tê liệt, nạn đói lan rộng và phần lớn cư dân Gaza phải sống trong cảnh thiếu lương thực, nước sạch và điện. Gaza đang chìm trong khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng nhất Trung Đông trong nhiều thập niên và trở thành mảnh đất bi thương nhất hành tinh.

Về phía Israel, chiến dịch quân sự tại Dải Gaza khiến kinh tế nước này giảm sút, xã hội chia rẽ, chính trị bất ổn, uy tín suy giảm, Israel ngày càng bị cô lập trên trường quốc tế. Không chỉ tàn phá nặng nề cơ sở hạ tầng và gây hậu quả nhân đạo nghiêm trọng tại dải Gaza, cuộc xung đột giữa quân đội Israel và lực lượng Hamas còn lôi kéo thêm nhiều quốc gia và lực lượng trong khu vực tham chiến. Xung đột Gaza đã tạo hiệu ứng dây chuyền, đẩy khu vực Trung Đông vào vòng xoáy căng thẳng mới giữa Israel và các lực lượng như Hezbollah (Lebaonon), Houthi (Yemen), các nhóm phi nhà nước ở Syria và Iraq, cũng như với Iran. Hoạt động quân sự tại Biển Đỏ làm gián đoạn thương mại toàn cầu.

Tín hiệu tích cực

Bất chấp các nỗ lực trung gian của Ai Cập, Qatar, Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ, những lệnh ngừng bắn ngắn hạn đạt được trong năm 2024 và 2025 đều nhanh chóng sụp đổ do thiếu cơ chế giám sát chung và bất đồng sâu sắc giữa hai bên.

Tròn 2 năm cuộc xung đột đẫm máu tại Dải Gaza bùng phát, các quan chức Israel và Hamas bắt đầu vòng đàm phán gián tiếp tại khu nghỉ dưỡng Sharm el-Sheikh bên bờ Biển Đỏ của Ai Cập về "Kế hoạch hòa bình Gaza 20 điểm" do Mỹ đề xuất. Việc Israel và Hamas đàm phán gián tiếp tại Ai Cập về kế hoạch hòa bình, được coi là tín hiệu tích cực.

Trong kế hoạch hòa bình cho Gaza công bố hôm 29-9, Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất Israel và lực lượng Hamas ngừng bắn ngay lập tức; trao đổi toàn bộ con tin do Hamas bắt giữ và tù nhân Palesstine do Israel giam giữ; rút quân đội Israel khỏi Gaza theo lộ trình; giải giáp Hamas; và thành lập một chính quyền chuyển tiếp do cơ quan quốc tế đứng đầu.

Tối 3-10, Hamas đã gửi đến các bên trung gian phản hồi chính thức liên quan kế hoạch hòa bình của Tổng thống Mỹ. Trong đó, phong trào này khẳng định, sẵn sàng chuyển giao quyền kiểm soát Dải Gaza cho một ủy ban điều hành Palestine được thành lập dựa trên sự đồng thuận rộng rãi của người Palestine và sự ủng hộ của các quốc gia Arab và Hồi giáo. Hamas sẵn sàng trao trả toàn bộ con tin Israel, cả những người còn sống và thi thể những người thiệt mạng, theo "công thức trao đổi" trong đề xuất hòa bình của Tổng thống Mỹ. Lực lượng này cũng sẵn sàng ngay lập tức tham gia các cuộc đàm phán chi tiết về tương lai Gaza, thông qua các bên trung gian.

Ngay sau khi Hamas có phản hồi tích cực, Tổng thống Trump hoan nghênh và đánh giá Hamas "đã sẵn sàng cho một nền hòa bình lâu dài". Ông Trump yêu cầu Israel ngừng ngay chiến dịch tấn công Gaza. Đây cũng là lần đầu kể từ khi trở lại Nhà Trắng trong nhiệm kỳ hai, ông Trump lên tiếng kêu gọi Israel ngừng tấn công Gaza.

Triển vọng hòa bình còn mờ mịt

Dù kế hoạch hòa bình mở ra cơ hội tạm thời giảm bạo lực và tăng viện trợ nhân đạo, các vấn đề cốt lõi về quyền tự quyết, biên giới và thủ đô của người Palestine vẫn bỏ ngỏ, khiến triển vọng hòa bình Trung Đông còn mờ mịt. Bản thân kế hoạch cũng vấp phải nhiều phản đối từ các bên liên quan. Hamas chỉ chấp thuận 6/20 điểm, bác bỏ yêu cầu giải giáp hoàn toàn và quyền Israel duy trì kiểm soát an ninh, đồng thời phản đối cơ quan kỹ trị quốc tế không do người Palestine lãnh đạo. Các nước Arab như Ai Cập, Jordan, Saudi Arabia cảnh báo kế hoạch sẽ chia cắt Bờ Tây và Gaza, làm suy yếu tiến trình thống nhất dân tộc Palestine. Chính quyền Palestine tại Ramallah, Liên đoàn Arập (AL) và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) chỉ trích kế hoạch bỏ qua ba trụ cột cốt lõi: đường biên giới 1967, quyền hồi hương của người tị nạn và thủ đô Đông Jerusalem.

Theo Viện Brookings (Mỹ), kế hoạch có thể giúp đạt một thỏa thuận ngừng bắn và trao đổi con tin, song về trung và dài hạn, triển vọng hòa bình rất ảm đạm. Các vấn đề cốt lõi như giải giáp Hamas, quản trị Gaza, kiểm soát biên giới và vị thế Jerusalem vẫn là "vùng cấm" đối với cả hai bên. Hơn nữa, kế hoạch này chứa những điều khoản được dư luận nhận định là có lợi cho Israel hơn hẳn Hamas.

Dự đoán của các chuyên gia Trung tâm Nghiên cứu Chính trị và Chiến lược Al-Ahram (Ai Cập) nghiêng về khả năng hình thành một mô hình "hòa bình từng phần", trong đó Israel giảm can thiệp quân sự, Gaza được tái thiết bằng nguồn viện trợ quốc tế. Tuy nhiên, giải pháp chính trị lâu dài vẫn chưa rõ ràng, do quyền kiểm soát Gaza, vị thế Jerusalem và quyền của người tị nạn Palestine chưa được giải quyết. Chuyên gia của Trung tâm Al-Ahram nhận định: "Không thể có hòa bình nếu không có công lý. Giải pháp nhân đạo chỉ là tạm thời, hòa bình bền vững phải dựa trên luật pháp quốc tế và quyền thành lập Nhà nước Palestine".

Với kế hoạch 20 điểm, các bên đang có một cơ hội, dù mong manh, để chấm dứt cuộc khủng hoảng tàn khốc ở Gaza. Tuy nhiên, việc nhiều thỏa thuận về ngừng bắn ở Gaza suốt 2 năm nay đổ vỡ cho thấy chìa khóa để có thể "mở cánh cửa hòa bình" Gaza chính là bảo đảm tính công bằng trong thực thi bất kỳ kế hoạch nào, mà điều đó phụ thuộc vào lòng tin và các bước đi từ cả hai phía.

AN BÌNH